Galata ve Eminönü rıhtımları inşa çalışmalarında denizin doldurulması için gereken taşların bir kısmı 1890 yılında kurulan Dersaadet Rıhtım Şirketi tarafından Burgazada'dan ihraç edildi. Galata ve Eminönü rıhtımları sırasıyla 1895 ve 1900 yıllarında bitirilebildi. Devlet Arşivleri çevrim içi belge sisteminde yaptığım tarama sonucunda konu ile ilgili bir çok evrak çıktı karşıma. Bu belgelerin içerik listesiyle beraber koleksiyonumdaki iki adet Burgazada'dan taş taşınması ile ilgili evrakı ve Belgelerle İstanbul Adaları kitabından bir evrakı aşağıda paylaştım. Taş ocaklarıyla ilgili tek fotoğraf ise Sultan II. Abdülhamid’in Yıldız Fotoğraf Arşivi’nde Dersaadet Rıhtım Şirketi’nin çalışmalarına yer verilen albümden. Tahminimce bu fotoğraf Kumbaros mevkiinde çekilmiş ve oradaki ayrık duran kayanın nasıl oluştuğuna dair bir belge niteliğinde. Başka bir ihtimal Kumbaros'tan Kalpazankaya'ya giderken olabilir. Google haritalarında işaretlemeyi doğru yapabilmek adına değerli yorumlarınızı bekliyorum
Koleksiyonumdaki Burgazada'dan Taş Taşınması ile İlgili Belgeler
Belgelerle İstanbul Adaları - Adalar Kültür Derneği
Sedefadası, Burgazada, Heybeliada ve Büyükada'da çıkarılan taşlar ve tomruklar için alınacak verginin %5 oranında olduğu ve bu oranın Maliye Nezareti'nce [Maliye Bakanlığı] tespit edildiği konusunda, Dahiliye Nezareti'nden [İçişleri Bakanlığı] İstanbul Şehremaneti'ne [İstanbul Belediyesi] gönderilen yazının sureti. 7 Ağustos 1888
Sultan II. Abdülhamid’in Yıldız Fotoğraf Arşivi
Kınalıada'da Vaki Birinci Taş Ocağı için: https://adalarpostasi.com/2020/10/28/3019/
Taş ocaklarında çıkan sorunlar
Burgaz Ada’da açılan taş ocaklarında çalışan ameleler sorun olmuştu. Şirket memurunun önce 15-20 kadar Rum ve İtalyan ameleyle başladığı çalışmalarda amele sayısı 200’e kadar çıkmıştı. Ada papazı durumu Nafia Nezareti’ne şikayet etti. Bunun üzerine bu adadan taş ihracı önce yasaklanmış fakat sonradan şirketin ve Fransız elçisinin yaptığı girişimler ardından arazinin Rum manastırına ait olduğu ve dolayısıyla mukavelenin 6. maddesi gereğince şirketin taş ocağı işletme yetkisi olduğu belirtilerek çalışmalara yeniden izin verilmişti. Rıhtım şirketiyle Evkâf-ı Hümâyun Nezareti arasında Kınalı, Hayırsız ve Burgaz adalarında işletilen ocaklarla ilgili ortaya çıkan problemler mahkemeye intikal etmiş, uzun bir müddet devam eden davanın neticelenmeyişi şirketin nezarete 5 bin Osmanlı lirası karşılığında sulh teklif etmesiyle sonuçlanmıştı. Uzun müddet gündemi meşgul eden taş ocakları işletim sorunları için bkz. BOA, BEO, 1000/74944 (2.R.1315); BEO, 1100/ 82481 (7. ZA.1315); BEO, 1031/77279 (27.Ca.1315); BEO, 1033/77415 (6.C.1315); BEO, 1301/97564 (19.Z.1316); BEO, 3643/273175 (15.N.1327); DMA, Mektubi II, 1077/6 (1897);
Z. Bilge, İstanbul Rıhtımlarının Tarihçesi, s. 32-33; F. Devran, Dersaadet Rıhtım Şirketi, s. 34-36
Devlet Arşiveleri Belge Tarama Sonuçları
Bağlantı: https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
Şehzade Sultan Mehmed Vakfı'ndan Burgaz Adası ile Sivri Ada demekle meşhur Hayırsız Ada'da taş ocakları küşadı. (Evkaf 5) H-01-12-1314 Şehzade Sultan Mehmed Vakfı'ndan Burgaz ve Sivri Adalar'dan bedel-i münasip mukabilinde taş ihracına Nafia Nezareti'nden muvakkaten mezuniyet verildiğinden bahisle istizan-ı muamele. (Evkaf 5) H-16-11-1315 Dersaadet Rıhtım Şirketi tarafından taş ihracı için isticar edilmek istenilen ve Şehzade Sultan Mahmud Vakfı'ndan olan Burgaz ve Sivri adalarda vakfın hukukunu koruyarak ne vecihle muamele edileceğinin bildirilmesi talebi. (Evkaf 6) H-16-09-1315 Şehzade Sultan Mehmed Vakfı'ndan Burgaz ve Sivriada'dan bedeli karşılığında Dersaadet Rıhtım Şirketi'nin taş ihracı için yapacağı ameliyata dair gereken mazbatanın, Evkaf Nezareti ve Şehremaneti'nden hazırlanan cevapların vürudunda tanzim olunacağı. (Evkaf 6) H-21-10-1315 Şehzade Sultan Mehmed Vakfı müstagallatından bulunan Burgaz ve Sivriada'dan bedel-i muayyen mukabilinde taş ihracına başlamış olan Dersaadet Rıhtım Şirketi'nin Hayırsızada'da izinsiz olarak inşa ve ihdas edilen fırının kaldırılması. (Evkaf 6) H-19-04-1316 Dersaadet Rıhtımını doldurmak için Kınalı, Burgaz ve Hayırsız adalarından taş getiren Rıhtım Şirketi aleyhine açılan davanın neticesine göre sulh akdinin yapılması. H-11-04-1329 Rıhtım Şirketi aleyhine Evkaf Nezâreti'nin açtığı Kınalı, Burgaz ve Hayırsız Adaları'ndan taş çıkarma davasının ilgili mahkemece hükme bağlanmasının münasip olacağı. H-07-03-1330 Dersaadet Rıhtım Kumpanyası memuru Mösyö Öjye'nin taş ocaklarında işletilmek üzere bir miktar amelenin Burgaz Adası'na gönderilmesiyle ilgili yazışma. H-10-11-1314 Dersaadet Rıhtım Şirketi'nin Burgaz adasındaki manastır rahibi ile yaptığı gayr-i resmi anlaşmayla oradan taş ihraç etmesi mahzurlu olduğundan menedilmesi için vuku bulan teşebbüse Fransa Sefareti tarafından müdahale edilmesinin uygun olmadığının ilgili sefarete tebliği. M-22-06-1897 Burgaz adasında taş çıkarmak için külliyetli miktarda dinamit patlatmanın uygun olamayacağı hususunun Rıhtım Kumpanyası'na tebliği. (Adalar; 19862) H-13-02-1311 Burgaz adasında taş çıkarmak için külliyetli miktarda dinamit patlatmanın uygun olamayacağı hususunun Rıhtım Kumpanyası'na tebliği. (Adalar; 19862) H-13-02-1311 Burgaz adasında taş çıkarmak için külliyetli miktarda dinamit patlatmanın uygun olamıyacağı hususunun Rıhtım Kumpanyası'na tebliği. (Adalar; 19862) H-13-02-1311 Burgaz Adası'nda rıhtım kumpanyası amelesi tarafından taş çıkarmak için üç yüz altmış kilo barut atılacağı hakkındaki havadisin kumpanyaya bir isnaddan başka bir şey olmadığı. H-19-02-1311 Mabeyn-i Hümayun tercümanlarından Malbaka adına Haydarpaşa ve Kadıköy rıhtımlarına naklolunacağı beyanı ile Ali Bey isminde sivil bir binbaşı tarafından Burgaz Adası'ndan dubalara yüklendiği bildirilen çakıl taşları hakkında yapılan tahkikat. R-9 -07-1323 Şehzade Sultan Mehmed Vakfı'ndan Burgaz ve Sivri adalar demekle meşhur adalarda, Dersaadet Rıhtım Şirketi'nin talebi vechile taş ocakları küşadıyla taş ihracı için nezaret-i celileleriyle söz konusu şirket arasında şerait-i nafia ile bir mukavele akdinde bir beis olmadığından, Babıali'nin tasvib ve kabulüne bağlı olmak üzere, adı geçen şirketle bilmüzakere bir mukavelename müsveddesi tanzim ve tesyarı. (Evkaf) H-06-12-1314 Dersaadet Rıhtım Şirketi'nin Burgaz adası ile Hayırsız adada ocak açıp dışarıya taş ihrac etmesinin men edildiği. (Şura) H-02-04-1315 Dersaadet Rıhtım Kumpanyası'nın Burgaz, Sivri ve Hayırsız adalarından ihrac etmekde olduğu taşların men'i hakkında verilen istidanın tedkiki. (Şura; 74944) H-06-06-1315 Dersaadet Rıhtım Şirketi'nin Burgaz Adası'ndaki manastır rahibi ile akd eylediği mukavele-i gayr-i resmiye mucebince ihrac etmekte olduğu taş ameliyatı hakkındaki kararın inbası. (Ticaret 2) H-15-05-1315 Sivri, Burgaz ve Kınalı adalardan Rıhtım Şirketi'nin çıkardığı taşlardan alınacak bedel ve saireye dair. (Evkaf, Dahiliye, Nafia) H-12-07-1316 Rıhtım Şirketi'nin Burgaz Adası'ndan ihrac etmekte olduğu taşlar hakkında bazı ifadeyi havi Evkaf-ı Hümayun Nezareti'nden gelen tezkire. (Nafia; 92367) H-24-10-1316 Dersaadet Rıhtım Şirketi'nin Adalar'dan ihrac ettiği taşların bedelatı hakkında gerek Burgaz ve gerekse Kınalı Ada'daki taş ocaklarının, adalarda kain manastırlara aidiyetini dermiyan eden ruhaniyet ile şirket arasında mukavele yapılarak taşların imali onlara verilmiş olduğu. (Evkaf; 95692) H-19-12-1316 Sedef Adası, Büyükada, Heybeliada ve Burgaz Adası'ndan çıkarılan taş ve tomruklar için maden resmi alınması ve mahalli hükümetin bu hususda kolaylık göstermesi. H-29-11-1305 Burgaz, Sivri ve Kınalıada'dan çıkarılan taşlardan vergi alınması. H-19-07-1316 Adalar'daki taş ocaklarından mahalli ihtiyaç ile Haydarpaşa Limanı'ndan başka yere taş naklinin yasaklandığı. H-15-10-1318 Dersaadet Rıhtım Şirketi'nin Burgaz, Sivri ve Hayırsız adalarından ihrac etmekte oldukları taş hakkında Kınalıada muteberanından verilen istida ile sair yazışmalar. (Dersaadet 17) H-10-05-1316 Dersaadet Rıhtım Şirketi'nin Kınalı ve Burgaz adalarında iştira ettiği taşların bedeli ödendiği halde Mahkeme-i Teftiş-i Evkaf'ça yetmiş beş bin lira itasına mahkum edildiğinden durumun tahkiki. (Evkaf; 273175) H-15-09-1327 Dersaadet Rıhtım Şirketi tarafından Kınalı ve Burgaz adalarından ihraç olunan taşlardan dolayı Maliye Nezareti ve mezkur şirket arasında mütehaddis davanın halledilmesi. (Evkaf; 291004) H-13-04-1329